وقت نماز و راه ثابت شدن اول ماه شوال (عید فطر)

             بسم الله الرحمان الرحیم.

            یک، الف) مرحوم حضرت آیت الله امام خمینی (1368—1281) عیناً به نقل از سی دی ی صحیفه ی امام خمینی:

            «وقت نماز ظهر و عصر

          مسأله 729- اگر چوب یا چیزى مانند آن را، راست در زمین هموار فرو برند صبح که خورشید بیرون مى‏آید، سایه آن بطرف مغرب مى‏افتد و هر چه آفتاب بالا مى‏آید این سایه کم مى‏شود و در شهرهاى ما در اول ظهر شرعى به آخرین درجه کمى مى‏رسد و ظهر که گذشت، سایه آن به طرف مشرق بر مى‏گردد و هر چه خورشید رو به مغرب مى‏رود، سایه زیادتر مى‏شود بنا بر این وقتى سایه به آخرین درجه کمى رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم مى‏شود ظهر شرعى شده است ولى در بعضى شهرها مثل مکه که گاهى موقع ظهر سایه به کلى از بین مى‏رود، بعد از آن که سایه دوباره پیدا شد، معلوم مى‏شود ظهر شده است.

     مسأله 730- چوب یا چیز دیگرى را که براى معین کردن ظهر به زمین فرو مى‏برند شاخص گویند.» 

            یک، ب) مرحوم حضرت آیت الله سیدابوالقاسم موسوی خوئی (1371—1278)، رسالۀ توضیح المسائل، مؤسسه ی مطبوعاتی ی علی اکبر علمی:

            «صفحه ی 95

مسأله 737 ـ اگر چوب یا چیزی مانند آنرا «شاخص»، راست در زمین هموار فرو برند، صبح که خورشید بیرون می آید، سایۀ آن بطرف مغرب میافتد و هرچه آفتاب بالا می آید این سایه کم میشود و در شهرهای ما در اول ظهر شرعی بآخرین درجۀ کمی میرسد و ظهر که گذشت، سایۀ آن بطرف مغرب برمیگردد و هرچه خورشید رو بمغرب میرود، سایه زیادتر می شود. بنابراین وقتی سایه بآخرین درجۀ کمی رسید و دو مرتبه رو بزیاد شدن گذاشت، معلوم میشود ظهر شرعی شده است ولی در بعضی شهرها مثل مکه که گاهی موقع ظهر سایه بکلی از بین میرود، بعد از آنکه دوباره سایه پیدا شد، معلوم میشود ظهر شده است.»

            یک، پ) مرحوم حضرت آیت الله سیدمحمدکاظم شریعتمداری (1365—1282) ، خلاصة الاحکام یا رسالۀ عملیه، چاپ هفتم:

            «صفحه ی 80

مسأله 455 ـ «وقت نماز ظهر و عصر» از هنگام ظهر است تا غروب آفتاب، منظور از ظهر موقعی است که قرص آفتاب از وسط آسمان گذشته و مایل بطرف مغرب میشود، و منظور از غروب موقعی است که سرخی طرف مشرق که بعد از پنهان شدن قرص آفتاب پیدا می شود از بالای سر بگذرد، و مایل بطرف مغرب گردد و مقدار چهار رکعت اول مختص بظهر و مقدار چهار رکعت آخر وقت مختص بعصر است.

مسأله 456 ـ ظهر را میتوان از روی «شاخص» شناخت، و آن چنین است که چوب صاف یا میله ای را بطور عمودی در زمین صافی فرو میبرند، هنگامیکه سایۀ آن رو بزیادی گذاشت وقت داخل شده است.»

یک، ت) مرحوم حضرت آیت الله حسینعلی منتظری (1388—1301)، http://www.amontazeri.com/farsi/resaleh/html/0130.htm  :

«مساله 681- ظهر شرعی از راه آفتاب و نصب شاخص شناخته می‎شود. اگر چوب صافی را به صورت راست در زمین هموار فرو برند، صبح که آفتاب به آن می‎تابد سایه آن به سوی مغرب افتاده و هرچه خورشید بالاتر می‎رود، سایه ضمن آنکه به سمت مشرق در چرخش است کوتاهتر می‎شود، هنگامی که سایه چوب به آخرین درجه کوتاهی رسیدو بار دیگر شروع به زیاد شدن نمود اول ظهر شرعی است . در بعضی شهرها مثل مکه مکرمه که گاهی موقع ظهر سایه بکلی از بین می‎رود، بعد از آنکه سایه دوباره پیدا شد معلوم می‎شود ظهر شده است . »

یک، ث) حضرت آیت الله اسدالله بیات (متولد 1320)، رسالۀ توضیح المسائل، ویراست دوم، قم، دفتر حضرت آیت الله العظمی اسدالله بیات زنجانی مد ظله العالی، 1386 ه. ش.، صفحه ی 153، به نقل از     http://bayatzanjani.net/fa/products/89.html  :

«مسئلۀ 831: ظهر شرعی از راه حرکت آفتاب و نصب شاخص معلوم می‏شود، بدین ترتیب که اگر چوب یا آهن صاف را به‌طور عمود در زمین هموار فرو ببرند، صبح که آفتاب بر آن بتابد سایۀ آن به سوی مغرب می‏افتد و هر چه خورشید بالاتر می‏رود سایه، ضمن آنکه به سمت مشرق در چرخش است کوتاه‏تر می‏شود؛ هنگامی که سایۀ چوب به آخرین درجۀ کوتاهی رسید(معمولاً در کشور ایران چنین است) و بار دیگر در جهت عکس شروع به بلند شدن کرد، اوّلِ ظهر شرعی است؛ در بعضی شهرها مثل مکۀ مکرمه که گاهی موقع ظهر سایه کاملاً از بین می‏رود و پس از آنکه سایه پیدا شد، معلوم می‏شود ظهر شده است. »

            دو) سیدعباس سیدمحمدی:

            طبق آنچه عیناً نقل کردم، سه مرجع تقلید متولد حدود سال 1280 هجری ی شمسی (آقایان خمینی و خوئی و شریعتمداری) و یک مرجع تقلید متولد حدود 1300 شمسی (آقای منتظری) و یک مرجع تقلید متولد 1320 شمسی (آقای بیات)، که شاید بتوان آنها را در سه نسل قرار داد (هر بیست سال یک نسل)، تمام این مراجع تقلید بزرگوار، حتا آقای بیات که رساله ی توضیح المسائل ایشان در سال 1386 منتشر شده و ایشان دارای وبسایت و موبایل و ... و جدیدترین تکنولوژی ی دنیا است، در موضوع «وقت نماز ظهر» مطلقاً اشاره نکرده اند که رادیو و تلویزیون و روزنامه ها (بعضاً حتا با مشخص کردن «ثانیه»ی وقت) زمان نماز ظهر را می گویند و پخش شدن اذان از رادیو و تلویزیون و مسجدها قاعدتاً (؟) بر اساس وقت اعلام شده در رادیو و تلویزیون و مطبوعات است و قاعدتاً (؟) وقت اعلام شده در رادیو و تلویزیون و مطبوعات هم بر اساس آن است که مؤسسه ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران یا نهادهای علمی ی مانند آن اعلام کرده است.

            بنده خیلی بعید می دانم مقام معظم رهبری یا حضرت آیت الله بیات یا دیگر فقیهان بزرگوار یا عامه ی مسلمین، برای خواندن نماز ظهر، هر 365 روز از سال، چوب یا آهن صاف را به طور عمود در زمین فرو ببرند .........  . بنده احتمال معقول می دهم در زمان حاضر هم فقیهان بزرگوار و هم عامه ی مسلمین برای وقت نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا و صبح، به اوقات شرعی که رسماً اعلام می شود، اعتماد می کنند و نماز خواندشان بر اساس این اوقات اعلام شده است. بنده احتمال معقول می دهم اوقات شرعی که مؤسسه ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران یا نهادهای علمی ی مشابه اعلام می کند، با فرو بردن چوب یا آهن صاف در زمین هموار ........ نیست، بلکه این نهادهای علمی ضمن آگاهی ی مقدماتی از این که منظور فقیهان از «ظهر شرعی» و «غروب آفتاب» و «طلوع فجر» و «نیمه شب شرعی» و مانند آنها چیست،  و با ترکیب کردن منظور فقیهان و مفاهیم علمی و امکانات تکنولوژیک، موفق شده اند معیار و تعریفی عینی تر و دقیق تر و روشن تر از فرو بردن چوب یا آهن صاف در زمین هموار و نگاه کردن به سایه ی آن  پیدا کنند و با استفاده از امکانات تکنولوژیک، ظاهراً می توانند وقت نماز را حتا برای دهها سال بعد پیشاپیش تعیین کنند (با دقت خیلی زیاد).

            خب. چرا فقیهان بزرگوار، در موضوع «وقت نماز»، به نهادهای علمی اعتماد می کنند، ولی در موضوع اعلام عید فطر، ظاهراً در تمام جهان اسلام، شاهد اختلافهای نظری و عملی ی متعدد هستیم؟ آیا همکاری ی فقیهان و دانشمندان، که در موضوع وقت نماز، انجام شده و عملاً ــ اگر درست بگویم ــ مراجع تقلید خودشان برای نماز خواندن به اذانی که از رادیو یا تلویزیون پخش می شود توجه و اعتماد می کنند و چوب یا آهن در زمین فرو نمی کنند ....... (هرچند در رساله ها خبری و اشاره ای به این واقعیت نیست)، در موضوع اعلام عید فطر شدنی نیست؟ 

              (طبق http://calendar.ut.ac.ir/Fa/News/NewsDetail.asp?ID=59 : 

               تاریخ : 26/12/1386
            عنوان : مقام معظم رهبری موافقت فرمودند نظر اعضای محترم شورای مرکز تقویم برای محاسبه اوقات شرعی مورد عمل قرار گیرد.

              شرح خبر :

            معاون ارتباطات حوزه‌ای دفتر مقام معظم رهبری در پاسخ به نامه موسسه ژئوفیزیک اعلام نمودند:
           "مقام معظم رهبری "مد ظله العالی"موافقت فرمودند نظر اعضای محترم شورای مرکز تقویم برای محاسبه اوقات شرعی مورد عمل قرار گیرد.")

            بنده اجمالاً خبر دارم بحث عید فطر و بحث طلوع فجر و مانند آنها، هر کدامش در بحثهای فقهی چندین مسئله و نکته دارد و حدیث هست و مطالب مفصل هست در نوشته های فقهی، و منکر «فنّی بودن» موضوع نیستم. حرف بنده این است طبق مثال «وقت نماز» که عرض کردم، احتمالاً می شود نهادی علمی را مسئول اعلام عید فطر کرد، و اگر هنوز که هنوز است «شورای فتوا» وجود ندارد، احتمالاً نهاد علمی ای مانند مؤسسه ی ژئوفیزیک «شورای علمی» ایجاد می کند در تشکیلاتش، و بعد از تعداد لازم جلسات توجیهی با فقیهان بزرگوار، می تواند عید فطر را اعلام کند و فقیهان و عامه ی مسلمین هم اعتماد می کنند.

            به همین ترتیب، اگر نهاد علمی در ایران مسئول این امر شد، شاید دیگر کشورهای اسلامی هم تشویق شوند اعلام عید فطر را (با جلسات توجیهی بین فقیهان و دانشمندان) به نهادی علمی واگذار کنند. و:

            نهادهای علمی ی کشورهای اسلامی هم، یک نهاد علمی را مسئول «اعلام عید فطر در تمام جهان اسلام» یا «اعلام عید فطر در تمام کره ی زمین» کنند.