ترجمه و شعر و فلسفه در گفت و گو با بهاء الدّین خُرّمشاهی

                   بسم الله الرحمان الرحیم.

            قسمتی از گفت و گوی تلفنی ی سیدعباس سیدمحمدی و بهاء الدین خرمشاهی، جمعه، هفتم آبان 1389: 

         

            یک)

            ــ سیدعباس سیدمحمدی:

مترجمان چهل سال شصت سال هفتاد سال قبل چه گونه از پَس ِ عملیات بسیار دشوار ترجمه برمی آمدند؟ آن زمان مگر چه تعداد دیکشنری در اختیار آنها بود؟

            ــ بهاء الدین خرمشاهی:

            به نظرم توفیق مترجمان یک نسل پیش، که من و کامران فانی کوچکترینشان هستیم، و قاضی که فوت کرد و سیدحسینی که فوت کرد و نجف دریابندری که الحمدلله در حیات و سلامت است، به این دلیل بود که نسل قدیم تا اهل قلم نمی شدند مترجم نمی شدند.

            اگر نیما یوشیج را مبدأ بگیریم:

            نسل نیما؛

            نسل فرزندان نیما؛

            نسل فرزندان فرزندان نیما (من در این نسل هستم)؛

            نسل کنونی.

            نسل قدیم تا اهل قلم نمی شدند مترجم نمی شدند. زبان مقصد را باید خیلی احاطه داشت. زبان مبدأ را تقریباً ناشدنی است «احاطه» پیدا کنیم. در حد «آشنائی» می توانیم از زبان مبدأ فرابگیریم. در انگلیسی می بینی spontaneous باید در فارسی «بالطبع» و «خود به خود» و ... را پیدا کنی. باید گنجینه ی لغت داشته باشی. مترجمان نسل قدیم ما دست به قلم داشتند. نایدا پژوهشگر کبیر جهان ترجمه گفته مترجم باید در زبان مادری اش دست به قلم باشد. من بیست سال قبل بدون این که از این سخن نایدا مطلع باشد، همین حرف را گفتم.

            احاطه بر زبان مقصد، دانستن زبان مادری نیست. زبان مادری را که همه می دانند. زبانی غیر از زمان مادری (که من می گویم زبان پدری) باید داشت که دو ویژگی دارد: 1) اجتماعی نیست (زبان مادری زبان اجتماع است)؛ 2) آگاهانه است (زبان مادری ناآگاهانه است).

            بله. مترجمان نسل قدیم احاطه داشتند بر زبان و ادب فارسی، و کوشش هم می کردند زبان مبدأ را فرابگیرند.

            دو)

ــ سیدعباس سیدمحمدی:

            شعر نو و شعر کلاسیک.

            ــ بهاء الدین خرمشاهی:

            شعر نو با بازگشت ادبی که از 200 سال تا 100 سال پیش بود، سروش و قاآنی و ادیب الممالک فراهانی و فروغی بسطامی و ...، سعی کردند به فرخی و عنصری و سعدی و گذشتگان بازگردند اما نهضت بازگشت شکست خورد.

            احیاء الفاظ به کار نمی آمد، جهان دگر شده بود.

            شعر وزن و قافیه، اوج خود را گذرانده بود. حافظ و دیگران ریزناها و ظریف ناها و خُردترین رازها و تمنیات و رنجهای بشر را گفتند در شعر. با قافیه.

            از عجز نبود که سراغ شعر نو آمدند. نیما پیروز شد. نیما با یارانش. اگر یارانش نبودند شاید پیروز نمی شد نیما. نیما و شاملو و اخوان و زُهری و نادرپور و آتشی و فروغ و سهراب.

            جهان ما نو شده بود. جهان نو قوالب قدیمی را که همه هم تسلط نداشتند به آن، نمی خواست.

            در مقایسه با شعر جدید در جهان عرب، ما چون ادب فوق العاده نیرمند داشتیم به ما برمی خورد که شعر بدون وزن بگوئیم.

            تحت تأثیر شعر اروپائی.

            می گفتند شعر بدون وزن را که بچه هم می تواند بگوید. اما شعر نو از غزل گفتن و قصیده گفتن هم سخت تر است.

            شعر سپید دشوارترین نوع شعر است.

            سه)

            ــ سیدعباس سیدمحمدی:

            گمان کنم حدود ده سال قبل از شما شنیدم قرن بیستم قرن کمبود فیلسوفان بزرگ است و هایدگر به این دلیل سر و صدا به پا کرده. این را به یکی از دوستانم گفتم. دوستم گفت خرمشاهی کمسواد است. لطفاً نظرتان را بگوئید.

            ــ بهاء الدین خرمشاهی:

            البته ممکن است انتقاد و نظر ایشان درست باشد و من کمسواد باشم.

            هایدگر به نظر من هیچ مشکلی را حل نکرده. پوپر بیشتر حل کرده. ویتگنشتاین بسیار بیشتر از هایدگر قابل توجه است. هرچند ویتگنشتاین و پوپر هم به اندازه ی کانت و دکارت مشکلات را حل نکردند.

            راسل در ریاضیات مؤثرتر است، تا در فلسفه. راسل با متافیزیک پردازی، تحلیل ماده می کند. خب چه اعتباری می تواند داشته باشد این تحلیل؟

            من علاقه ای به هایدگر ندارم. هایدگر متافیزیک پردازی می کند، و از طرفی مرگ متافیزیک را اعلام می کند، و می گوید البته به جز متافیزیک ِ من.

            پوپر در تاریخ علم و فلسفه و علوم اجتماعی حرفی دارد. پوپر می گوید هایدگر جانی است.

            ــ سیدعباس سیدمحمدی:

            من جایی گفتم هایدگری ها سی سال چهل سال است مانوور می دهند و پُز می دهند که مُراد هایگر از فلان واژه ی آلمانی در آثارش، آن نیست و این است و چی چی و چی چی. من گفتم هایدگری ها ملت را .......... فرض کردند. این چه فلسفه ای است که این همه وابسته به و تحت الشعاع چهار تا واژه است؟

            ــ بهاء الدین خرمشاهی:

            همین حرف را بنویسید. من هم حرفم و ناراحتی ام مثل شما است. من پدرکشتگی که ندارم با هایدگر. با فاشیست بودنش هم کاری ندارم. ولی به دلایلی که گفتم، به او علاقه ندارم. 

            ــ سیدعباس سیدمحمدی:

            تازگیها دیدم مرحوم احمد فردید را علاوه بر کمالاتی که سابقاْ به او نسبت می دادند مترجم تراز اول و فارسی دان تراز اول معرفی کرده بودند ...

            ــ بهاء الدین خرمشاهی:

            من بیست کتاب ترجمه کردم رویم نمی شود بگویم مترجم هستم ...