یک راه تشفّی ی خاطراین بوده است که آدمیان به یکدیگرلقب زشت بدهند

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            عبدالکریم سروش، اوصاف پارسایان، تهران، صراط، 1386:

«وَ لا یُنابـــِزُ بـــِالاَلقاب ِ

لقب زشت بر کسی نمی گذارد.

            در قرآن هم آمده است که:

            وَ لا تَلمـــِزوا اَنفُسَکُم وَ لا تَنابَزوا بـــِالاَلقاب ِ (حجرات، 11) و از یکدیگر عیبجویی نکنید و القاب زشت بر هم ننهید.

            از قدیم الایام تا روزگار حاضر، یکی از راههای تشفّی خاطر این بوده است که آدمیان به یکدیگر لقب زشت بدهند. در سخنان امیرالمؤمنین هست که:

            اَلغیبَةُ جهدُ العاجـــِز ِ (نهج البلاغه، کلمات قصار 461) (صفحه ی 399)

            غیبت منتهای توانایی ناتوانان است.

            کسانی که نمی توانند رودررو با کسی بایستند و سخنشان را بگویند و از مواجهۀ مستقیم عاجزند، تنها راهی که برایشان می ماند این است که دشنامی پشت سر نثار کنند و نیشی بزنند و غیبتی روا دارند، و یا آنکه نام زشتی بر کسی بگذارند. این تنبز به القاب است (نمی دانم بعضی از لقب سازیهای سیاسی که در روزگار حاضر برای زمین زدن اشخاص و بیرون کردن آنها از میدان به کار می رود، جزء تنابز القاب محسوب می شود یا نه؟!) یعنی آنکه آدمی نامی یا کلمه ای به کسی بچسباند تا او را بدنام و موهون کند و شخصیّت اجتماعی اش را لجن مال کند. یکی از شعرای مشهور عرب ملقب به ابوالعتاهیه است. وی مدیحه گوی خلفای بنی عباس و خصوصاً هارون الرشید بود. می گویند شعر او گاه بسیار لطیف بود به طوری که در یکی از اوقات که در برابر خلیفه مدیحه ای می خواند، یکی از اطرافیان گفت: ببینید که خلیفه از روی تخت خویش پرواز نکرده باشد. پاره ای از [ا]بیات آن مدیحه این بود:

            اتته الخلافة منقادةً

            الیه تجرّر أذیالها

            فلم تک تصلح الا لَهُ

            و لم یک یصلح الا لها

            و لو رامها أحدُ غیره

            لزلزلت الارض زلزالها

            خلافت دامن کشان و با کمال تمکین سوی خلیفه آمد.

            آری خلافت جز برای او و او جز برای خلافت شایسته نبود. (صفحه ی 400)

            اگر کسی غیر از او قصد خلافت می کرد زمین را زلزله ای سخت فرا می گرفت.

            با این همه به وی ابوالعتاهیه می گفتند. ابوالعتاهیه لقب زشتی است. عتاهیه به معنای سبک مغزی و سخافت عقل است و ابوالعتاهیه یعنی شخص سخیف العقل و نادان. این لقب چنان مشهور و رایج است که شاید اگر امروز در ادبیات عرب اسم اصلی او را ذکر کنند کسی نشناسد. اتفاقاً روزی در حضور اما[م] رضا (ع) از ابوالعتاهیه ذکری به میان آمد. امام (ع) مردم را از به کار بردن این لقب در مورد او منع فرمودند و گفتند که این تنابز القاب است و ناصواب است.

            قبلاً در باب «فحش» گذشت که یکی از اوصاف متقین دور بودن زبانشان از فحش و کلمات رکیک است: بَعیداً فُحشُهُ. حال باید بگوییم تنابز به القاب نیز خود یکی از انواع فحش است. (صفحه ی 401)»