دبیزش ، تنالگان ، ...

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            حدود هشت سال قبل، از استاد ع. ر. که مدیر کتابخانه و نویسنده و ویراستار بود پرسیدم آقای ر. «دبیزش» یعنی چی؟ ایشان گفت: «دبیزش را خانم ..... ساخته است و ما کتابدارها هم این لغت را به احترام خانم ..... در موارد رسمی به کار می بریم ولی خارج از کاربرد رسمی به احترام خانم .....، از این لغت استفاده نمی کنیم.»

            امشب دیدم در کتابی که همان خانم ..... نوشته است، و من دارم کتاب را، مدخل «تنالگان» و «تنالگان پیوسته» وجود دارد. من، که سالها قبل برایم سؤال ایجاد شده بود «دبیزش» چیست، این بار برایم سؤال ایجاد شد که خدایا تنالگان دیگر چیست. تنالگان را در برابر corporate body و تنالگان پیوسته را در برابر related body به کار برده اند در کتاب. تعریفش هم در کتاب، چنین است:

            «تنالگان: اجتماعی از افراد که یک واحد متشکل را بوجود اورده باشند مانند دولتف مؤسسات، ادارات دولتی، وزارتخانه ها، انجمنها، کنفرانسها، گردهم آئیها و جز آن. تنالگانی (صفت)، مثل پدیدآور تنالگانی. [سازمان؛ شخص حقوقی؛ هیأت]

            تنالگان پیوسته: تنالگانی که در ارتباط با تنالگانی دیگر هست ولی از نظر سلسله مراتب تابع آن نیست. مثلاً تنالگانی که به وسیلۀ تنالگانی دیگر به وجود آمده باشد ولی به توسط آن کنترل و اداره نشود. یا تنالگانی که فقط کمک مالی از تنالگان دیگر دریافت می کند. تنالگانی که کمکهای مالی و نظایر آن را برای تنالگان های دیگر فراهم می کند. تنالگانی که اعضای آن جزو اعضای تنالگان دیگری نیز هستند.»

            البته در کتاب خانم .....، مدخل «دبیزش» (documentation) و «دبیزشکار» (documentalist) و «دبیزشگاه» (documentation center) و «دبیزه» (document) و «دبیزه کاوی» (document analysis) و «دبیزه یابی» (document retrieval) و «اثر دبیزی» (bibliographic documentation) هم وجود دارد.

            بنده کنجکاو شدم ببینم فرهنگ نویسهای ما و کتابخانه های مهم ما، documentation را «دبیزش» گفته اند و می گویند، یا نه. البته بنده دسترسی به تمام کتابهای فرهنگ ندارم و دسترسی به وبسایتهای تمام کتابخانه های مهم ایران یا سردر و تابلوی تمام کتابخانه های مهم ایران ندارم، و آنچه در دسترس من است و محدود و کم هم هست، گزارش می کنم.

            یک) عنوان انگلیسی ی «کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران»، طبق وبسایت انگلیسی اش (http://library.ut.ac.ir/english/index.htm )، چنین است:

            Central Library & Documentation Center, University of Tehran

            یعنی در برابر documentation گفته اند «اَسناد».

            دو) عنوان انگلیسی ی «کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی»، طبق وبسایت انگلیسی اش (http://ical.ir/en/ )، چنین است:

            Library, Museum and Document Center of Iran Parliament

            یعنی در برابر document گفته اند «اَسناد».

            سه) عنوان انگلیسی ی «سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی»، طبق وبسایت انگلیسی اش (http://www.aqlibrary.org/index.php?newlang=eng )، چنین است:

            Organization of Libraries, Museums and Documentation Center of Astan-Quds-razavi

            است، یعنی در برابر documentation   گفته اند «اَسناد».

            چهار) فرهنگستان زبان و ادب فارسی، طبق http://www.nipc.net/vajeh/VajehayeMosavab_Daftar6/06_Farsi.pdf ، واژه ی «دبیزش» و ... را به کار برده و پیشنهاد داده است:

            دبیزش documentation

            دبیزشکار (دبیزشگر)  documentalist

            دبیزشگاه  documentation center

            دبیزه  document, doc, record

            دبیزۀ اصلی  core document

            دبیزه کاوی  document analysis

            پنج) طبق نوار بالای صفحه ی http://app.irandoc.ac.ir/odlis/maindic.aspx?langid=1

            مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران =

            Iranian Information and Documentation Center

            شش) داریوش آشوری، فرهنگ علوم انسانی، انگلیسی ـ فارسی، ویراست دوم، تهران، نشر مرکز، 1381:

            document  سَنَد؛ مَدرَک

            documentalist  سَنَدگر؛ بایگان

            document analysis  سَنَدکاوی

            documentation  سند؛ اسناد؛ سَنَدگری؛ سَنَدآمایی

            corporate body  شخص ِ حقوقی

            documentation center  مرکز ِ اسناد

            هفت) فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی ـ فارسی، اثر مرحوم علی محمد حق شناس لاری و حسین سامعی و نرگس انتخابی:

            documentation  استناد، ارائۀ سند، ارائۀ مدرک؛ اسناد، مدارک؛ جمع آوری اسناد، گردآوری مدارک

            هشت) فرهنگ معاصر کیمیا فارسی ـ انگلیسی، اثر مرحوم کریم امامی:

            مدخل «دبیزش» ندارد.

            نه) میرشمس الدین ادیب سلطانی، راهنمای آماده ساختن کتاب، ویراست سوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، صفحه ی 927:

            دپی، سند  document

            دِپیور  documentalist

            دِپیوری  documentation

            ده) نورالله مرادی، مرجع شناسی: شناخت خدمات و کتاب های مرجع، چاپ نهم، تهران، 1387، صفحه ی 19:

            بازیابی مدارک  document retrieval

***

            بله. بنده با جست و جو و بررسی ی ناقصم، جز پیشنهاد فرهنگستان زبان، ندیدم نهادها یا کتابها یا نویسندگان نسبتاً مشهور واژه ی «دبیزش» را بپذیرند و به کار ببرند. البته نیافتن بنده دلیل بر نبودن نیست. و طبق اطلاعات بنده، دو نفر از اعضای محترم فرهنگستان زبان و ادب فارسی، همکاران سابق خانم ..... هستند، که ظاهراً، مخترع واژه ی «دبیزش» است. شاید هم فضل تقدم اختراع واژه ی «دبیزش» از آن ِ ایشان نباشد، اما ایشان مروّج این واژه بوده و علاقه داشته و دارد این واژه مقبول افتد و رایج شود. بنده اگر بتوانم، خیلی مؤدبانه و مخلصانه از دو عضو محترم فرهنگستان زبان سؤال می کنم آیا تأیید واژه ی دبیزش (و دبیزشکار و دبیزشگر و دبیزه و دبیزه کاوی و دبیزشگاه و دبیزۀ اصلی) در فرهنگستان زبان، به پیشنهاد (پیشنهاد و اصرار) دو عضو محترم فرهنگستان بوده، و دو عضو محترم فرهنگستان هم به احترام خانم ..... و فرض کنید از باب احترام گذاشتن به آن خانم ارجمند و قدردانی از ایشان و ...، این واژه را نثار ملت ایران کرده اند، یا نه، ماجرا طور دیگر بوده، و بنده کلاً دچار توهم توطئه شده ام!!

            اگر هر دو عضو محترم فرهنگستان یا یکی از آنها، توضیحی بفرمایند، و اجازه دهند، توضیحشان را به این مقاله اضافه می کنم.

            اگر هر دو عضو محترم فرهنگستان یا یکی از آنها، بفرمایند بنده این مقاله را کلاً حذف کنم، من مقاله را حذف می کنم.