انواع فارسی گرایی

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            یک) هرمز میلانیان، گسترش و تقویت فرهنگی زبان فارسی، 1351:

            «... باید تا آنجا که ممکنست «فارسی گرایی» را گسترش داد و تقویت کرد. برخی چنین میپندارند که «فارسی گرایی» بمنزلۀ طرد تمام لغات عربی است و از اینرو فریاد برمیاورند که چنین تمایلی گنجینۀ واژه های زبان را فقیر خواهد کرد. پاسخ اینست (صفحه ی 47) که «فارسی گرایان» راستین هرگز از کاربرد لغات عربی بخوردی خود امتناع ندارند ولی به دو نکتۀ اساسی توجه میکنند:

            الف ــ لغات عربی را میتوان در فارسی به چهار گروه بخش کرد:

            1 ــ لغاتی که فقط معادل فارسی آنها در زبان بکار میرود و تنها «عربی گرایان» دوآتشه احیانا آنها را در نوشته های خود استعمال کرده اند یا میکنند.

            2 ــ لغاتی که معادل فارسی دارند و معادل فارسیشان در زبان رایج تر است.

            3 ــ لغاتی که معادل فارسی دارند ولی معادل فارسیشان در زبان رواج کمتری دارد.

            4 ــ لغاتی که معادل فارسی ندارند.

            فارسی گرایان، گروه یک را بکلی کنار مینهند، در گروه دو فقط از واژه های فارسی استفاده میکنند و در گروه سه بر حسب سبک نوشته گاه عربی بکار میبرند و گاه فارسی. در گروه چهار بناچار از لغات عربی یاری خواهند جست ولی با این کوشش که هر بار توانستند معادل فارسی برای آنها بیابند یا بسازند. (صفحه ی 48)»

            دو) هرمز میلانیان، روزنامه ی ایران، یازده آبان 1381، به نقل از http://www.iran-newspaper.com/1381/810811/html/art.htm :

            «..... و مخصوصاً واژه های پیشنهادی با ساختار زبان و عناصر اصلی آن هماهنگ باشد یعنی دارای ویژگی هایی چون «رسایی، شفافیت و پویایی» باشد ..... اینکه یک واژه، «شفاف و مفهوم» باشد شرط اساسی پذیرش آن توسط جامعه است. در فرهنگستان دوم، دو واژه «نرم افزار» و «سخت افزار» پیشنهاد شد که در جامعه جاافتاد اما «رایانه» هنوز نتوانسته همه گیر شود چون به قدر لزوم «شفاف و مفهوم» نیست»

            سه) سیدعباس سیدمحمدی:

            عزیزانی هستند، که گمان می کنند و استدلال می کنند، چون در پنجاه سال گذشته یا صد سال گذشته یا پانصد سال گذشته یا هزار سال گذشته، لغاتی مانند مریضخانه و بلدیه و اونیورسیته و فاکولته تغییر یافته اند به بیمارستان و شهرداری و دانشگاه و دانشکده، پس اگر واژه ی نپاهشگاه ساخته شود و پیشنهاد شود و دفاع شود از کاربرد آن به جای واژه ی رصدخانه، و اگر مزداهیک ساخته شود و دفاع شود از کاربرد آن به جای ریاضیات، و اَندازش ساخته شود و دفاع شود از کاربرد آن به جای هندسه، و اَزداها ساخته شود و دفاع شود از آن به جای اطلاعات، و فِتاد ساخته شود و دفاع شود از آن به جای مورد، اینها کم و بیش مانند همان پیشنهاد دادن بیمارستان به جای مریضخانه و دانشگاه به جای اونیورسیته است، یعنی هم پیشنهاد دادنش شایسته است و هم احتمالش زیاد است که نپاهشگاه و مزداهیک و اندازش و اَزداها و فِتاد و ... مورد قبول اجتماع فارسی زبانان قرار گیرد.

            بنده تفاوت اساسی بین واژه ی دانشگاه (که حدود هفتاد هشتاد سال عمرش است) و واژه ی نپاهشگاه می دانم. دانشگاه واژه ای کاملاً مفهوم و شفاف است. و دانشگاه به جای واژه ای بیگانه (فرانسوی) که ده سال بیست سال چند سال بوده وارد زبان ما شده بوده، پیشنهاد شده بوده. اما نپاهشگاه، قرار است در برابر واژه ی رصدخانه که چند صد سال در زبان ما به کار رفته، و عالم و عامی می فهمد رصدخانه یعنی چه، به کار رود، و نپاهشگاه با عمل جراحی انجام دادن روی واژه ای فرانسوی یا انگلیسی، که این قسمت این واژه یعنی فلان، و معادلش در فارسی ی باستان و اوستائی و پهلوی و ... می شده این، و آن قسمت آن واژه یعنی بهمان، و معادلش در فارسی ی باستان و اوستائی و پهلوی و ... می شده آن، این طور ساخته شده و به ایرانیان تقدیم شده است.

            اگر واژه های اوستائی و فارسی ی باستان و پهلوی و سُغدی و ... هستند که در زبان کنونی ی ما، با همان تلفظ اولیه یا با مقداری تغییر در تلفظ، زنده و رایج و مفهوم هستند، خب البته کسی با آنها مقابله نمی کند، و اصولاً آن واژه ها جزو زبان فارسی ی کنونی هستند. فرض کنید واژه ی پلنگ. نام جانور پلنگ، در زبان پهلوی پلنگ بوده، الان هم پلنگ است. یا عدد «هفت». ظاهراً از دورانی که در قسمتی ایران به زبان اوستائی سخن می گفتند، تا الان، این واژه با اندکی تغییر حفظ شده است. اما این که ما ذوق زده شویم، فرهنگ پهلوی ـ فارسی، و فرهنگ اوستائی ـ فارسی، و فرهنگ سُغدی ـ فارسی، از بهرام فره وشی و مکنزی و بدرالزمان قریب و ... دستمان بیاید و کتابها را ورق بزنیم و خوشمان بیاید چهار کلمه پنج کلمه صد کلمه از آن زبانها که یاد گرفتیم آن یادگرفته ها را برای «گسترش زبان فارسی» و «خدمت به زبان فارسی» وارد زبان فارسی کنیم و اگر استقبال نشد از کار ما، بگوئیم شماها بیسوادید و شماها از «ساختار زبان» اطلاع ندارید، بنده اینها را قبول ندارم. البته راه باز است و هر کس می تواند لغت بسازد و لغت پیشنهاد دهد. پیشاپیش هم حکم قطعی نمی توان داد فلان واژه ی ساخته شده و پیشنهادشده، رایج می شود یا نه.