نظراً تحقیقی ، و عملاً ...

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            دکتر محمدحسین روحانی، تفسیر کلامی قرآن، تهران، توس، 1370، صفحه ی 215 :

            «از آنچه از آغاز این رساله تا کنون گفته شده است، دو نکتۀ برجسته را به روشنی می توان بازیافت:

1. به همان گونه که در فروع دین برای استخراج احکام دینی، چهار دلیل یعنی کتاب و سنت و عقل و اجماع هست، اصول دین را نیز تنها از همان چهار مأخذ یعنی قرآن مجید، احادیث پیامبر و پیشوایان، عقل و اتفاق کلمۀ مسلمانان می توان به دست آورد که می بینیم در اینجا نامگذاری شان اندکی تفاوت پیدا می کند. آنچه مهم است این است که هم در آنجا و هم در اینجا یعنی هم در زمینۀ فقه و هم در زمینۀ کلام (جهان بینی، اصول اعتقادی و فلسفۀ دین مبین اسلام) چو نیک درنگریم می بینیم که سندیت هر سه دلیل دیگر به اعتبار قرآن مجید است. پس قرآن ستون مرکزی و بنیادی فرهنگ و معارف اسلامی است و این نکته ای است که باید در سراسر مباحث آن را در پیش چشم داشته باشیم.»

پایان نقل از کتاب مرحوم دکتر سیدمحمدحسین روحانی شهری (متولد 1315 ــ فوت 24 آذر 1378 مشهد).

نویسنده ی وبلاگ:

ــ ظاهراً از مشهورات و از عبارات پرتکرار عُلمای ما و ما است، که فروع دین تقلیدی است، و اصول دین تحقیقی است و تقلیدی نیست. مرحوم دکتر روحانی، طبق آنچه عیناً از کتاب ایشان نقل کردم، ظاهراً تعارفات را کنار گذاشته، و با وضوح و صراحت، بر «تقلیدی بودن» اصول دین تأکید کرده، یا حد اقلش این که ایشان عقلانی و تحقیقی بودن اصول دین را سومین مأخذ (مأخذ اول قرآن، مأخذ دوم احادیث) معرفی کرده است.

ــ مرحوم دکتر روحانی گفته است سندیت احادیث و سندیت عقل و سندیت اجماع، به اعتبار قرآن مجید است.

درباره ی عرضه کردن احادیث به قرآن مجید، بحثی ندارم. قبول دارم.

اما این که سندیت عقل به اعتبار قرآن مجید است، یعنی چی؟ اگر قرآن نبود، عقل سندیت نداشت؟ آیا قرآن که اعتراض می کند چرا انسانها تعقل نمی کنند، منظورش این است که «چرا عقلتان را، که بدون قرآن عقل شما سندیت ندارد، به کار نمی اندازید؟».

ــ همان طور که گفتم، ظاهراً از مشهورات و از عبارات پرتکرار عُلمای ما و ما است، که فروع دین تقلیدی است، و اصول دین تحقیقی است و تقلیدی نیست. اما:

در عمل، کارشناسان فروع دین، اگر دیدگاهها و نظریات و باورهای دیگران درباره ی اصول دین، بیش از حدی که کارشناسان فروع دین قابل تحمل بدانند با دیدگاهها و نظریات و باورهای کارشناسان فروع دین تفاوت داشته باشد، حکم ارتداد و اعدام و ... را برای دیگران صادر می کنند. حالا پس این عبارت مشهور که اصول دین تحقیقی و عقلانی است و تقلیدی نیست، یعنی چی، این می شود یک سؤال.

به هر حال، هرچند ظاهر سخن مرحوم دکتر روحانی، غیر از عبارت مشهور و پرتکرار است که «فروع دین تقلیدی است، و اصول دین تحقیقی است و تقلیدی نیست»، ولی ظاهراً ایشان یک واقعیت را گفته، که:

عملاً اصول دین هم باید تقلیدی باشد، و کارشناسان فروع دین، اصالتاً از طرف خود و کالتاً از طرف متکلمان، متولی ی کل مجموعه ی «اصول دین و فروع دین» هستند.