مکتب کمال و پیشرفت

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            تفکیک یا ترکیب؟

چند هفته است فکرم مشغول این است که بر اساس مدعیات و مطلوبها و آرمانهای مکتب تفکیک، ما اصولاً می توانیم در این جهان با مسائل و پیچیدگیهای اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، پیشرفت کنیم؟

            پیشرفت کردن، فقط علم الحدیث و تفسیر قرآن که نیست. اقتصاد، که همه ی دنیا دنبالش است، آیا اصولاً باید بر اساس قرآن و احادیث پایه ریزی و مکتب سازی شود؟ «علم اقتصاد» را نمی گویم. «مکتب اقتصاد» را می گویم. واقعاً همدینان مسلمان من، فکر می کنند مکتب اقتصاد اسلام، باید عمدتاً بر اساس «تعقل قرآنی ی محض» پایه ریزی شود، یا بر اساس جست و جو در نظریات و مفاهیم اقتصاد لیبرال و اقتصاد سوسیالیستی و اقتصادهای گوناگون؟ من گمان می کنم مکتب اقتصاد اسلامی، البته باید به محکماتی مانند خمس و زکات و صدقه و انفال و دوری از ربا و به مفاهیمی مانند بیت المال توجه کند، اما تصور می کنم در مجموع، در ساختن مکتب اقتصاد اسلامی، جنبه ی «ترکیب» از جنبه ی «تفکیک» قویتر خواهد بود.

            اگر اشتباه نکنم، تأکید شدید و فراوان علمای اسلام بر مفهوم «اُمّت»، و این که ظاهراً تأکید آنها بر «حق قاطع آحاد جامعه در تعیین تمام مقدرّات سیاسی و اجتماعی»، نادر یا ناچیز است، ریشه در دیدگاهی دارد که آنچنان گرایش به مفاهیم اجتماعی ـ سیاسی ی خارج از قرآن ندارد.

            اگر بر «حق قاطع آحاد جامعه در تعیین تمام مقدرّات سیاسی و اجتماعی»، تأکید کنند، یا حتا، اشاره کنند به آن، خُب تبعاتی دارد .......... .

            در مورد مسئله ی «تفکیک یا ترکیب؟»، گمان می کنم به طور کلی دو حالت است:

            یک) مسائلی هست مانند نماز. خُب نماز را نمی شود با عبادت یهودیان و مسیحیان و ... ترکیب کرد و یک نماز جالبتر درست کرد. نمی شود. این مسائل، جای ترکیب و تلفیق ندارد.

            دو) مسائلی هست، شاید بسیاری مسائل، که اگر اسلام بخواهد «پویا» باشد (واقعاً پویا باشد، نه که اسم و شعار و تبلیغات باشد)، باید بدون واهمه و بدون هراس و بدون خجالت، از روش «ترکیب» استفاده کند. البته روش «ترکیب»، فی نفسه به معنای نشناختن مبانی ی اسلامی در هر موضوع و اعتنا کردن به آن مبانی، نیست.

            در مجموع، با اذعان به این که گمان می کنم مطلوبهای مکتب تفکیک ممکن است به نتایج خوب و مفیدی برسد، گمان می کنم ما باید به «مکتب کمال و پیشرفت» فکر کنیم. اصلاً لغت «تفکیک» از همان اول یک حصار ذهنی ایجاد می کند. من این طور تصور می کنم. گمان می کنم ما باید، هر کدام در حد خودمان، به «مکتب کمال و پیشرفت» فکر کنیم. در «مکتب کمال و پیشرفت»، مکتب تفکیک محمدرضا حکیمی و سابقون او می تواند جایی داشته باشد، و عقلانیت و معنویت مصطفی ملکیان می تواند جایی داشته باشد، و سنت گرائی ی سیدحسین نصر می تواند جایی داشته باشد، و مدرنیسم می تواند جایی داشته باشد، و حق الله جا دارد، و حق الناس و حقوق بشر جا دارد، و الی آخر.