عدالت یعنی ...؟

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            مرحوم امام خمینی، شش بهمن 1357، در جواب سؤال ریچارد فالک استاد دانشگاه پرینستون آمریکا:

            «رئیس مذهب ما «1» که حکومتش وسیع بود- چندین مقابل ایران، حجاز و مصر و ایران و همه آنها تحت سیطره او بود- زندگى‏اش از همه افراد ملت پایینتر بود. عدالت را بالاتر از هر کس که تصور شود اجرا مى‏کرد. در محکمه اگر ادعایى علیه او بود حاضر مى‏شد، در محکمه مى‏نشست. حکم خلاف [قاضى‏] را قبول مى‏کرد. تشیع در عین مقاومت، عادل است؛ و عدالت یعنى «نه ظلم بکن و نه زیر بار ظلم برو». برنامه تشیع را امام ما در این دو کلمه خلاصه کرد: نه تحمل ظلم بکن و نه ظالم باش. برنامه کلى تشیع و اسلام همین است ... همین است. تشیع از قرآن است.»

            پایان نقل سخن مرحوم امام خمینی.

            نویسنده ی وبلاگ:

            درباره ی این که «عدالت یعنی نه ظلم بکن و نه زیر بار ظلم برو»، با توجه به این که ظاهراً از مُسلّمات است که حضرت علی عملاً زیر بار خلافت خلفای اول و دوم و سوم رفت، و با توجه به این که ظاهراً خلافت خلفای اول و دوم و سوم «قرار دادن فرد مناسب در موضع مناسب» نبود و به عبارتی «عدل نبود» و «ظلم بود»، با توجه به مجموع اینها ظاهراً نمی توان قبول کرد که «عدالت یعنی نه ظلم بکن و نه زیر بار ظلم برو». توضیح می دهم:

            این که «عدالت، از جمله شامل ظلم نکردن است»، من تردیدی در این ندارم. ظلم نکردن، شرط لازم عدالت است. عدالت الاهی و عدالت اجتماعی. اما این که «عدالت، از جمله شامل زیر بار ظلم نرفتن است»، با توجه به این که «زیر بار ظلم نرفتن» بستگی به امکانات و شرایط و توانائی ی افراد دارد، بنده تردید دارم اگر بنده ی نوعی به دلیل ناتوانی ام، زیر بار ظلم بروم، این یعنی «من عادل نیستم». حتا نمونه ی حضرت علی را عرض کردم. ظاهراً شکی نیست حضرت علی به دلیل آماده نبودن شرایط اجتماعی و ...، زیر بار ظلم رفت. و خب ما مطلقاً در عدالت علی شک نداریم. گمان کنم نتیجه چنین می توان گرفت که «زیر بار ظلم نرفتن» به خودی ی خود از شرایط عدالت نیست. هرچند باید سعی کرد زیر بار ظلم نرفت. به تعبیر حماسی ی امام حسین: «هیهات من الذلة.»

            درباره ی این فرمایش مرحوم امام خمینی هم که: «برنامه تشیع را امام ما در این دو کلمه خلاصه کرد: نه تحمل ظلم بکن و نه ظالم باش. برنامه کلى تشیع و اسلام همین است.»

            مگر برنامه ی کلی ی اهل سنت این است که ظلم بکن و زیر بار ظلم برو؟

            مگر برنامه ی کلی ی مسیحیت و یهودیت این است که ظلم بکن و زیر بار ظلم برو؟

            گمان کنم تمام جهان بینیها و ایدئولوژیهای دینی و غیر دینی، در مقام حرف، از «عدالت» و «ظلم نکن و زیر بار ظلم نرو» سخن می گویند. باید دید در عمل، در حکومت و حکومتداری و تقسیم قوا و تفکیک قوای حکومتی و مشخص کردن زمانمند بودن یا نبودن دوران زمامداری ی رئیس حکومت و پاسخگو بودن یا نبودن رئیس حکومت و بودن یا نبودن نظارت جدی بر رئیس حکومت و بر قسمتهای مهم حکومت، از نظریات آزادیخواهانه و مردمی و دموکراتیک استفاده می شود و به شکل مردمی و دموکراتیک عمل می شود، یا نه.