خدای بزرگ ــ انفجار بزرگ

                  بسم الله الرحمان الرحیم. 

            1) عبدالکریم سروش، عیناً به نقل از سنت و سکولاریسم (گفتارهایی از عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری و مصطفی ملکیان و محسن کدیور)، تهران، انتشارات صراط، 1388:

            [سؤال کننده:] آیا ظهور تئوریهای علمی باعث تضعیف دین نشده است؟ مثلاً، اکنون دربارۀ آغاز جهان تئوری «بیگ بنگ» به میدان آمده و برخی آن را نافی وجود خدا می دانند و می گویند بر اساس این تئوری، جهان ازلی می شود.

            [عبدالکریم سروش:] شما توجه دارید که تئوری بیگ بنگ، یا تئوریهای امثال آن، به هر حال تئوری اند و قطعیتی ندارند. اینکه جهان از بیگ بنگ آغاز شده، این «از» از علّی نیست بلکه «از» زمانی است؛ یعنی از آنجا شروع شده نه اینکه به علّت ِ آن ایجاد شده است. در واقع، کلمۀ «از» در اینجا همان how را بیان می کند نه why را. یعنی شما بلافاصله به لحاظ فلسفی می توانید بپرسید که خود بیگ بنگ چرا رخ داد.

            نکتۀ دیگر اینکه اصلاً فرض کنیم جهان ازلی است و از جایی هم شروع نشده است؛ این با خداشناسی منافاتی ندارد. اتفاقاً پاره ای از (صفحه ی 99) خداشناسان معتقد بودند که جهان ازلی است، و این را منافی خداشناسی هم نمی دانستند. برخی از فلاسفه را به خاطر این اعتقاد تکفیر کرده بودند. آنها معتقد بودند که جهان سایۀ خداوند است؛ اگر خداوند ازلی است، جهان هم که سایۀ اوست ازلی است. ازلی بودن، با مستقل از غیر بودن تفاوت دارد. شما می توانید سایه ای ازلی و ابدی داشته باشید، اما وجود این سایه همیشه به وجود ِ صاحب ِ سایه متکی است. فرض کنید از ازل خورشیدی داشته باشیم و درختی و سایۀ آن درخت، و همۀ اینها ازلی هم باشند؛ اما آیا اینها در یک مرتبه اند؟ نه! اینها با هم فرق دارند. فرقشان این است که در این میان خورشید بر پای خود ایستاده است اما سایه همیشه متکی به خورشید است. بنابراین، می شود چیزی ازلی باشد ولی از همان ازل وابسته باشد. آنچه ما در مورد خلقت به آن قائلیم همین وابستگی است؛ یعنی اینکه چیزی متکی به غیر و وابسته و مُتقوِّم به آن باشد؛ خواه ازلی باشد خواه ازلی نباشد. در خداشناسی تأکید و اصراری به این نمی رود که ما بگوییم جهان ازلی نیست و نقطۀ شروعی دارد، بلکه عکس این است؛ اصرار از آن طرف است (صفحه ی 100).

            ... می گویند گالیله گفت، علم به how (چگونه) می اندیشد؛ به why (چرا) نمی اندیشد. می گفت، از ما نپرسید که چرا سنگ به زمین سقوط می کند؛ مکانیک فقط برای شما توضیح می دهد که سنگ چگونه و با چه شتابی و تحت چه فرمولی سقوط می کد. همین و بس! البته منظور گالیله از چراها، چراهای واپسین بود: اینکه غایت یا مبدأ واپسین عالم کدام است. او می گفت ما به این قبیل چراها جواب نمی دهیم. ما فقط به این وضع حاضر نگاه می کنیم و همین ها را توضیح می دهیم ــ و البته اگر بتوانیم توضیح بدهیم خیلی هنر کرده ایم. علم ما هم به بیش از این نمی رسد و مغز ما هم قدرت بیش از این را ندارد. معنای دانش سکولار همین است (صفحه ی 91). 

            2) سیدعباس سیدمحمدی:

            «حیف است انسان با مشاهدات علمی و آزمایش و نظریات علمی متوجه «بزرگی»ی انفجار بزرگ (بیگ بنگ) بشود، ولی با فطرت و برهانهای عقلی متوجه «بزرگی»ی خدای بزرگ نشود.»