الطلاق بید ال...؟ الرجل؟ المرأة؟ الزوجین؟

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            حضرت آیت الله آقای اسدالله بیات مد ظله العالی.

            با سلام و تبریک عید سعید فطر. خیلی ممنون می شوم اگر حضرت عالی سؤال این جانب سیدعباس سیدمحمدی را جواب بدهید. شنبه بیستم شهریور 1389.

            طبق آیات قرآن، که نقل می کنم، ظاهراً طلاق امری است که اراده کننده اش و انجام دهنده اش و فاعلش مرد است. قرآن به زن نمی گوید «اگر شوهرتان را طلاق دادید ...». فقط به مردان می گوید. و هرچند بر حسب آنچه در کتابهای فقهی ی فقهای بزرگوار است، در امر ازدواج، زن و مرد به یکسان حق اراده کردن و فاعل بودند دارند و حتا معروف است که ابتدا زن جملات را می گوید و زن خواست خود را مبنی بر این که «خود را به ازدواج مرد درمی آورد» مطرح می کند، اما طبق قرآن ظاهراً طبق آیاتی که نقل می کنم خطاب قرآن در این که با چه کسانی ازدواج بکنید و با چه کسانی ازدواج نکنید، با مردان است.

            چرا عقد ازدواج، شروعش به اراده ی دو نفر است، و پایانش به اراده ی یک نفر (مرد)؟ ظاهراً یکی از راه حل هایی که مفسران بزرگوار و فقیهان بزرگوار در سؤالات مربوط به بعضی آیات قرآن از آن استفاده می کنند، این است که بر حسب ظاهر ضمیر در فلان آیات جمع مذکر است ولی در واقع مرادش هر دوی جمع مذکر و جمع مؤنث است. آیا احیاناً فقیهان بزرگوار ممکن است بفرمایند در آیات طلاق هم، مخاطب در واقع هم مرد است و هم زن؟ اگر چنین بفرمایند، آیا با ظاهر اکثر آیات سازگار نیست؟

            حضرت آیت الله. خداوند در ثقل اکبر و قرآن کریم می فرماید و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة / و از جمله آیات او این است که برای شما از نوع خودتان همسرانی آفرید که با آنان آرام گیرید و در میان شما دوستی و مهربانی افکند (روم، 21). آیا «آرام گرفتن» واقعاً برای هر دوی مرد و زن است یا فقط برای مرد است؟ اگر برای هر دوی مرد و زن است، آیا «آرام گرفتن»، اگر  طلاق امری باشد که اراده کننده اش و انجام دهنده اش و فاعلش مرد باشد، واقعاً حاصل می شود؟ آیا احیاناً ممکن است مضمون همین آیه ی شریفه، و ارتباط دادن مضمون این آیه ی شریفه به موضوع طلاق، فقیهان بزرگوار را به اندیشه و فتوا و حکمی جدید رهنمون سازد که «طلاق به دست مرد و زن است به طور برابر»؟

            حضرت آیت الله. چرا عقد ازدواج، شروعش به اراده ی دو نفر است، و پایانش به اراده ی یک نفر (مرد)؟

            آیات طلاق (ترجمه ی فارسی از استاد بهاء الدین خرمشاهی):

ــ و اذا طلّقتم النساء / و چون زنان را طلاق گفتید (بقره، 231)

ــ و اذا طلّقتم النساء / و چون زنان را طلاق گفتید (بقره، 232)

ــ لا جناح علیکم ان طلّقتم النساء ما لم تمسّوهنّ او تفرضوا لهنّ فریضة/ بر شما گناهی نیست که زنانی را که با آنها نزدیکی نکرده و مهر نیز تعیین نکرده اید طلاق دهید (بقره، 236)

ــ یا ایها النبی اذا طلّقتم النساء / ای پیامبر چون خواهید زنان را طلاق گویید (طلاق، 65)

ــ و ان طلّقتموهنّ من قبل ان تمسّوهنّ / و اگر پیش از نزدیکی با آنان خواستید طلاقشان بدهید (بقره، 237)

ــ ثمّ طلّقتموهنّ من قبل ان تمسّوهنّ / سپس پیش از آن که با آنان هماغوشی کنید طلاقشان دادید   (احزاب، 49)

ــ عسی ربّه ان طلقکنّ / چه بسا اگر شما را طلاق دهد (تحریم، 5)

ــ فان طلّقها فلا تحلّ له / آنگاه چون زن را طلاق گفت دیگر بر او حلال نیست (بقره، 230)

ــ فان طلّقها فلا جناح علیهما ان یتراجعا ان ظنّا ان یقیما حدود الله / سپس اگر آن مرد او را طلاق داد بر انان گناهی نیست که اگر می دانند احکام الاهی را مراعات خواهند کرد دوباره به همسری ی یکدیگر درآیند (بقره، 230)

ــ و ان عزموالطّلاق / و اگر آهنگ طلاق کردند (بقره، 227)

ــ و المطلّقات / و زنان طلاق داده شده (بقره، 228)

ــ و للمطلّقات / و برای زنان طلاق داده (بقره، 241)

            آیات ازدواج (ترجمه ی فارسی از استاد بهاء الدین خرمشاهی):

ــ و لا تنکحوا ما نکح آباؤکم من النساء / و با زنانی که پدرانتان ازدواج کرده اند ازدواج نکنید (نساء، 22)

ــ اذا نحکتم المؤمنات / چون با زنان مؤمن ازدواج کردید (احزاب، 49)

ــ و لا تنکحوالمشرکات / و زنان مشرک را به همسری ی خود در نیاورید (بقره، 221)

ــ تنکحوهنّ / ازدواج با آنان (نساء، 127)

ــ و لا جناح علیکم ان تنکحوهنّ اذا آتیتموهنّ اجورهنّ / و بر شما گناهی نیست پس از آن که مهرهایشان را پرداختید با آنان ازدواج کنید (ممتحنه، 10)

ــ و ان خفتم الّا تقسطوا فی الیتامی فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع / و اگر بیمناکید که در حق دختران یتیم به عدل و انصاف رفتار نکنید در این صورت از زنانی که می پسندید [یک یا] دو و [یا] سه و [یا] چهار تن را به همسری درآورید (نساء، 3)

ــ قال انی ارید ان انکحک احدی ابنتی / [شعیب به موسی] گفت من می خواهم یکی از دو دخترم را همسری تو درآورم  (قصص، 27)

ــ و انکحوا الایامی منکم / و بی همسران خویش را همسری ی [دیگران] بدهید (نور، 32)

ــ ان اراد النبی ان یستنکحها / به شرط آن که پیامبر بخواهد او را همسری ی خود درآورد (احزاب، 50)

ــ و لا تعزموا عقدة النکاح حتی یبلغ الکتاب اجله/ و آهنگ عقد ازدواج نکنید تا عده به سرآمدش برسد (بقره، 235)