گشودگی افقی ـ برونخویشانه عملاً ،واقعاً بازشده ی افتاده بودن ...

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            «گشودگی افقی ـ برونخویشانه عملاً، واقعاً بازشده ی افتاده بودن است که خود شأنی است از شئون ِ وجودی ِ وجود حاضر.»

            از جملات فوق چه می فهمید؟ مارتین هیدگر، سرآغاز کار هنری، ترجمه ی پرویز ضیاء شهابی، تهران، هرمس، 1385، صفحه ی 135: «گشودگی افقی ـ برونخویشانه (die ekstatisch horizontale Erschlossenheit) عملاً، واقعاً (faktisch) بازشده ی افتاده بودن است که خود شأنی است از شئون ِ وجودی ِ وجود حاضر.»

            آیا استاد پرویز ضیاء شهابی، که سیاوش جمادی را و ترجمه ی سیاوش جمادی از هستی و زمان هایدگر را از نقد کوبنده ی خود بهره مند کرده است،  از این ترجمه ی خود، که نقل کردم، راضی است؟ استاد پرویز ضیاء شهابی در پانوشت صفحه ی 77 اثر فوق، گفته است: «مترجم هرچه کوشید نتوانست این بخش را به از این ترجمه کند.» آیا استاد پرویز ضیاء شهابی، احتمال نمی دهد در واقع جمله ی «مترجم هرچه کوشید نتوانست این بخش را به از این ترجمه کند»، شایسته است در دهها بخش دیگر این کتاب، از زبان ایشان گفته شود؟

            قصدم نقد آقای پرویز ضیاء شهابی و ترجمه ی ایشان نیست. مطلقاً قصدم این نیست. قصدم چیز دیگر است.

            من گمان می کنم هرچند حدود سی سال از آن می گذرد که دکتر میرشمس الدین ادیب سلطانی کتاب سنجش خرد ناب ایمانوئل کانت را از آلمانی به فارسی ترجمه کرده، و شاید (بلکه حتماً) از ده سال و بیست سال و سی سال ... قبل از او هم، ترجمه هایی از آثار فلسفی و ادبی و ... به زبان آلمانی انجام شده در سرزمین ما، و هرچند بعد از او هم پرویز ضیاء شهابی و سیاوش جمادی و ... آثاری را از آلمانی به فارسی ترجمه کرده اند، اما اصولاً هنوز مترجمان آلمانی ـ فارسی ی ما دست تنها هستند و ظاهراً ترجمه ی ادیب سلطانی سودی به جمادی نرسانده و ترجمه ی جمادی سودی به ضیاء شهابی نرسانده و مترجمان آلمانی ی ما تقریباً فردی کار می کنند و ««جریان» ترجمه از آلمانی به فارسی» وجود نداشته و ندارد در زبان ما. این که ترجمه های نسبتاً قابل قبول، و بعضاً عالی و تحسین برانگیز، از زبان فرانسوی و انگلیسی در زبان ما موجود است، این حاصل سالها سعی و خطا و تلاش اهل فرهنگ ما است. من گمان می کنم سعی و خطا و تلاش اهل فرهنگ ما، در ترجمه از آلمانی به فارسی، هنوز نرسیده به میزان قابل قبول. اظهار فضل کردن درباره ی یک واژه و دو واژه و ده واژه ی خاص آلمانی، درد را درمان نمی کند.

            شاید افرادی که خود را آلمانی دان می دانند، ننگ بدانند که آثار کانت و هایدگر را، به جای اصل آلمانی، از ترجمه ی انگلیسی ی آنها، به فارسی برگردانند. بنده هم البته می دانم ارزش آکادمیک ترجمه از اصل، بیش از ترجمه از ترجمه است. اما شاید اگر فضلای ما این ننگ را به خود می خریدند، ما سی سال و چهل و پنجاه سال قبل، از ترجمه ی نسبتاً مقبول و نسبتاً مفهوم فارسی ی آثار کانت و هایدگر، از روی ترجمه ی انگلیسی از آلمانی، برخوردار می شدیم، و البته به مرور ترجمه ها از اصل آلمانی هم عرضه می شد. من سالها است سنجش خرد ناب ترجمه ی دکتر میرشمس الدین ادیب سلطانی را دارم. اما راستش برای قشنگی گرفتم! تقریباً هیچ نمی فهمم از این کتاب. من که سهلم. از کامران فانی شنیدم همان ایامی که با دکتر ادیب سلطانی جلسات داشتند درباره ی مسائل ترجمه ی این کتاب، فانی شبها می رفته منزلش و ترجمه ی انگلیسی ی کتاب را می خوانده تا بفهمد متن فارسی چه می خواهد بگوید.

            تکرار می کنم که بنده می دانم ترجمه از اصل، در مقایسه با ترجمه از ترجمه، هم ارزش آکادمیکش بیشتر است، و هم ترجیحات دیگر دارد. سخت نیست پذیرفتن و فهمیدن این موضوع. اما این را هم تکرار می کنم، شاید هنوز دیر نشده، که با توجه به رشد نکردن و جان نگرفتن و قوی نبودن ترجمه های آلمانی در فارسی، و با توجه به نیاز جامعه به ترجمه های نسبتاً مفهوم از آثار کلاسیک فلسفی ی آلمان، مترجمان ما ننگ ترجمه از انگلیسی را بپذیرند، و البته میدان باز است برای ترجمه ها از اصل آلمانی.

            مگر عبدالله کوثری، که مترجم ادبیات آمریکای لاتین شناخته می شود، از اسپانیائی ترجمه می کند؟ نه. از انگلیسی ترجمه می کند. آیا اکثر ترجمه های فارسی از ادبیات آمریکای لاتین، غیر از این است که از انگلیسی است، و نه از اسپانیائی و پرتغالی؟

            عرایض بنده، شاید کلّیّتش نه، اما جزئیات و قسمتهایی از آن مورد قبول اهل فرهنگ ما قرار گیرد. شاید هم هیچ قسمتش مورد قبول اهل فرهنگ قرار نگیرد!

            امروز (هفتم بهمن 1389) با قدرت الله مهتدی، از مترجمان قدیمی، درباره ی این موضوع صحبت کردم. ایشان گفت:

            «زبان آلمانی دشوار است. واقعاً دشوار است. من کارم ترجمه از فرانسوی و انگلیسی بوده البته. مدتی قبل، من شروع کردم آلمانی خواندم، و همزمان ایتالیایی هم خواندم. دیدم اگر پایش بیفتد، با این که ترجمه ام از فرانسوی و انگلیسی بوده و نه از زبان دیگر، می توانم از ایتالیایی ترجمه کنم (البته دشوارتر از فرانسوی و انگلیسی)، ولی نمی توانم از آلمانی ترجمه کنم.

بله. تعداد آلمانی دانهای ما کم است. حتا آلمانی دانهای ما هم، فاصله دارند با فرانسوی دانها و انگلیسی دانهای ما، و در حد رضا سیدحسینی و ابوالحسن نجفی کم داریم در آلمانی دانها.

اسپانیائی و ایتالیایی لغات مشترک دارند با فرانسوی. اما آلمانی جز تعداد کمی لغات، که ریشه ی آنگلوساکسون دارند، بقیه ی لغتهایش مهجور است و انگار وارد وادی ی نویی می شوی.

نحو آلمانی هم دشوار است. البته زبانی منطقی است.»