تمام وجودش اسلام بود ...

            بسم الله الرحمان الرحیم.

            من شنیده ام، وقتی درباره ی نواقص کلان و خُرد متعدد یک نفر در مسائل اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و ... صحبت می شود، افرادی هستند عامدانه یا عاشقانه این طور جواب می دهند که آن فرد «تمام وجودش اسلام بود» و او را نباید بر اساس اقتصاد و سیاست متعارف و این مسائل سنجید. شاید شما هم شنیده باشید.

            به نظر من، اگر فردی وارد مقاماتی نشود که مسئولیتها و وظایف چندگانه ی دینی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دارد، و فقط در جایگاه دینی باشد، خب البته آن فرد چه تمام وجودش اسلام باشد و چه تمام وجودش اسلام نباشد، به هر حال آن فرد مورد انتقاد قرار نمی گیرد که چرا نواقص متعدد کلان و خُرد در مسائل اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و ... دارد. و اگر فردی وارد مقاماتی بشود که مسئولیتها و وظایف چندگانه ی دینی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دارد، و فقط در جایگاه دینی نباشد، آن فرد چه تمام وجودش اسلام باشد و چه تمام وجودش اسلام نباشد، به هر حال آن فرد حتماً مورد انتقاد قرار می گیرد که چرا نواقص متعدد کلان و خُرد در مسائل اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و ... دارد. این که بنده ی نوعی، بر حسب ادعا یا بر حسب واقعیت، «تمام وجودم اسلام است»، این جواب نمی شود که چرا بنده عهده دار مقامی شده ام که مسئولیتها و وظایف چندگانه ی دینی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دارد، و نواقص متعدد کلان و خُرد در مسائل سیاست متعارف و در مسائل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دارم.

            به مطلبی که نقل می کنم توجه کنید، سپس عرایضم را ادامه می دهم.

            دکتر جان آر. آلبرایت (John R. Albright)، دکتر در فیزیک، عیناً به نقل از دکتر مهدی گلشنی (به اهتمام)، آیا علم می تواند دین را نادیده بگیرد؟، ترجمه ی بتول نجفی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1387:

            «3. از نظر شما، تعارض بین این دو در کجا می تواند رخ دهد؟

            بیشترین احتمال بروز تعارض بین علم و دین، وقتی است که این دو ادعاهایی دربارۀ موضوعات طرف دیگر می کند. وقتی در دین دربارۀ منشأی موجودات زنده یا دربارۀ طبیعت، شکل یا حرکت زمین، ماه، و خورشید ادعایی مطرح می شود، احتمال تعارض وجود دارد. وقتی دانشمندان، دین را به این عنوان که چیزی جز خرافات نیست، کنار می گذارند، محتمل است که تعارض رخ دهد.

            گاهی منشأی تعارض ممکن است سرگذشت گذشتۀ شخص باشد. یک رهبر دینی ممکن است مطالعۀ علم و ریاضیات را مشکل یافته باشد؛ و به نظر برسد که زندگی دینی، پناهگاه امنی در مقابل چنین مشکلات فراهم می کند. امّا وقتی عقاید علمی وارد دین می شوند، رهبر دینی ممکن است احساس خطر کند و ممکن است علیه «علم بدون خدا» خروش کند. برعکس، دانشمندی ممکن است در کودکی متحمل یک شکل سرکوبگرانه، ضد عقل و خرافاتی دینی شده و در بزرگسالی وقت صرف نکرده باشد که بفهمد همۀ ادیان چنین نیستند، و لذا ممکن است علیه همۀ آنها خروش کند. [...] (صفحه ی 24).

            6. آیا می توانیم یک علم دینی داشته باشیم؟

            شک است که علم بتواند یا باید بر دین مبتنی باشد. در تفکر دینی رسم است که به اطلاعات گذشته احترام می گذارند. اگر در کتاب مقدس یا قرآن چیزی نوشته شده یا ارسطو یا آکویناس یا بودا چیزی گفتند، باید یک حقیقت مهم باشد. منابع مهم اند؛ و قدیمی ترین منابع، مهم ترین آنها هستند.

            در علم مسئله فرق می کند: اگر نیوتون یا فارادی یا اینشتین یا فرمی (Fermi) چیزی گفته باشند، ممکن است صحیح یا مهم باشد یا نباشد. بیشترین پیشرفت های بزرگ در علم، از شک و سپس طرد بینش کسب شده از گذشته به دست آمده است. دانشمند می تواند و باید دینی باشد. همچنین می توان به این دانشمند کمک کرد تا عالم بهتری شود (امید را از دست ندهد؛ در مواقع شکست حمایت شود...). اگر علم به دین تبدیل شود، احتمال زیاد دارد که فسیل شود.

            7. آیا علم می تواند دین را نادیده بگیرد؟

            اگر دین به معنای خرافات گرفته شود، علم می تواند آن را نادیده بگیرد. بهتر است مفهوم دین را طوری گسترش دهیم که امکان طرح مفروضات فیزیکی را داشته باشد؛ در آن صورت، دین ضروری می شود. علم جدید، بیشتر، مبتنی بر این فرض کاملاً متافیزیکی است که طبیعت قابل فهم است. [...] (صفحه ی 27).

            8. آیا می توان حوزه های فعالیت علم و دین را کاملاً از هم جدا کرد؟

            امکان انجام دادن چنین کاری هست. بسیاری از دانشمندان موفق ــ و شاید اغلب آنها ــ این طور عمل می کنند. وقتی تشخیص داده شود که حتی عینی ترین علم مبتنی بر مبانی متافیزیکی است، در این صورت واضح تر می شود که چرا ما ضرب المثل معروفی داریم که بر طبق آن، «علم و دین مجزا، کوری و بی اثری به بار می آورند». (صفحه ی 28)»

            پایان نقل از کتاب.

            ادامه ی نظر نویسنده ی وبلاگ:

            من از قسمتی از نظرات دکتر جان آر. البرایت الهام می گیرم. به نظرم، فردی که گفت و گوی آزاد بین افکار و عقاید و مکاتب مختلف را و به نقد کشیده شدن آزاد آراء و عقاید خود را و دموکراسی را و انتخابات آزاد را و سیاست چندصدائی و متکثّر را خطر برای خود و برای دیدگاههای خود بداند، چنین فردی وقتی در مقامی قرار می گیرد که وظایف و مسئولیتهای دینی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و ... دارد، تقریباً تمام مسائل را این طور جواب می دهد: «دین.» و «دین» هم عمدتاً یعنی خود ِ آن فرد. مریدان آن فرد هم، به طور کلی جوابشان به انتقادهای کلان و خُرد متعدد به آن مقام در مسائل اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و ...، این است که: «آن مقام تمام وجودش اسلام بود و او را نباید بر اساس اقتصاد و سیاست متعارف و این مسائل سنجید.»

            به نظر من، کمال نیافتگی ی آن مقام فرضی، و تقلیل داده شدن تقریباً تمام مسائل به «دین» در گفتار و کردار آن مقام فرضی، و احتمالاً تقلیل داده شدن «دین» به قرائتی خاص از قسمتی از دین در گفتار و کردار آن مقام فرضی، مریدان آن مقام فرضی را هم، که به نظر من، آنها هم قاعدتاً کمال نیافته هستند، به تأیید گفتار و کردار آن مقام فرضی می کشاند. تأیید، تا آخرین نفس.